سنڌ ۽ سياسي قيادت جو بحران

ادريس چانڊيو

ويهين صدي جنگين، انقلابن، قومي آزادين ۽ اڳواڻن  جي صدي رهي آهي. آمريڪي صدرنڪسن پنهنجي ڪتاب ”ليڊر“ ۾ لکيو آهي ته قيادت آڏو سڀ کان اهم شيءِ وقت هوندو آهي. ساڳئي وقت اڳواڻن لاءِ ماضي جي ڄاڻ، حال جو ادراڪ ۽ مستقبل بابت دور انديشي جو هجڻ ضروري آهي. وقت واري ڳالهه ان لاءِ به اهم آهي ته ٻي هر شيءِ واپس ٿي سگهي ٿي يا وڃايل سڀ ڪجهه واپس حاصل ڪري سگهجي ٿو، پر وقت واپس ٿي نٿو سگهي.

ويهين صدي سنڌ کي به اڪيچار سياستدان ڏنا. جي ايم سيد ۽ ذوالفقار علي ڀٽو تمام گهڻن اڳواڻن جي فهرست ۾ مٿانهان نظر اچن ٿا. جن نه صرف سنڌ جي سياست جي اڳواڻي ڪئي پر هنن رهنمائن مان هڪ قومي تحريڪ کي وجود ڏئي، سنڌين کي قوم ۾ تبديل ڪري ڇڏيو.  مذهبي انتهاپسندي واري رياستي پيش قدمي کي روڪي، سياست، تعليم، تربيت ۽ ادب جي طاقت سان سنڌي سماج ۾ روادار، سيڪيولر معاشري جا بنياد وڌا. ٻي اڳواڻ ذوالفقار علي ڀٽو مضبوط عوامي پارٽي جا بنياد وجهي، پارٽي ۽ حڪومتي سگهه سان سنڌي معاشري کي اڳتي وٺي وڃڻ لاءِ ڇلانگ ڏياريا. هڪ زندگي جا 27 سال قيد ڪاٽيو، ٻي اڳواڻ ڦاهي قبول ڪئي. هنن اڳواڻن ۾ هڪ ڳالهه گڏيل هئي ته هنن جو سياست ۾ ذاتي مفاد نه هيو.

هن وقت سنڌ ۾ صدر زرداري سياسي مڃتا جي عروج تي پهتل آهي. مفاهمت ۽ حاصلات، هن جي سياست جا بنياد آهن. مٿين ۽ هن اڳواڻ ۾ هي فرق آهي ته صدر زرداري سياست کي ڪاروبار سمجهي ڪري ٿو. هن ڪڏهن به سياست ۾ لاپرواهي نه ڪئي آهي. ڇوته ڪاروبار ۾ لاپرواهي ۽ غير حاضري جي گنجائش گهٽ هوندي آهي.

آصف علي زرداري  هن وقت ملڪ جو آئيني صدر آهي، ساڳي وقت ملڪ جي موجوده وفاقي جمهوري حڪومت، بلاول ڀٽو زرداري جي چونڊيل پارٽي ميمبرن جي تعداد جي سهاري تي بيٺل آهي. پر پي پي وفاقي حڪومت جو حصو نه آهي. وفاقي حڪومت جا اختيار ۽ وسيلا ن ليگ جي استعمال ۾ آهن. جيڪا قومي اسيمبلي ۾ پي پي جي حمايت کانسواءِ حڪومت ٺاهڻ جي پوزيشن ۾ نه آهي. وفاق چئن صوبن تي بيٺل آهي، وفاقي حڪومت ۾ چئن صوبن جي حصيداري بدران هڪ صوبي جو قبضو آهي. پاڪستان جي اڙان منصوبي واري پروگرام ۾ به ڏٺو ويو ته ان اڏام ۾ سنڌ، بلوچستان ۽  خيبر پختون خواهه شامل نه هيا.

صدر زرداري هڪ ئي وقت ملڪ جو سپريم ڪمانڊر، صدر جي حيثيت ۾ پارليامينٽ جو حصو ۽ حقيقي معنيٰ ۾ پي پي جو اڳواڻ پڻ آهي. ڪافي مهينن کان سنڌو درياهه جي بچاءَ ۽ پاڻي جي مسئلن تي سنڌ ۾ عوامي سطح جي جدوجهد هلي رهي آهي. قومي تحريڪ کي بيانو ملي ويو آهي. بلاول ڀٽو زرداري ۽ سنڌ جي قيادت بظاهر سنڌو درياهه مان ڪئنالن ٺاهڻ جي مخالفت ڪري رهي آهي. بلاول ڀٽو زرداري جي اها مجبوري به آهي ڇوته سنڌ هن جي سياست ۽ طاقت جو بنياد آهي.

صدر زرداري هن وقت سياسي تاريخ جي اهم موڙ تي بيٺل آهي. سپريم ڪمانڊر جي حيثيت ۾ هو ڊيپ رياست جي مفادن جو محافظ آهي، صدر جي حيثيت ۾ هو پارليامينٽ جو حصو آهي ۽ پارليامينٽ عوام جي چونڊيل آهي. جمهوري صدر لاءِ عوام جي مفادن جو خيال رکڻ به لازمي آهي. هن جي سياسي پارٽي جا مفاد پڻ سنڌ سان جڙيل آهن. هو هن سياسي ۽ اقتداري دٻڻ مان ڪيئن ٿو نڪري؟

بهرحال اهو سمجهڻ ضروري آهي ته هو صدر عارف علوي نه آهي. هن جي طاقت جا هڪ کان وڌيڪ بنياد ۽ سبب آهن. صدر زرداري سياست جي واڳ سنڀالڻ ۽ سنڌ ۾ اڇي ڪاري جو مالڪ ٿيڻ کانپوءِ ايم ڪيو ايم، بلوچستان جي سياسي ڌرين، پختون اڳواڻن، نواز شريف، چوڌري ڀائرن، جرنيلن، ججن ۽ سنڌ جي اڪثريتي وڏيرن سميت سڀ سان مفاهمت ڪئي آهي. سوال هي آهي ته آصف زرداري عمر جي هن حصي ۾ هو سنڌي عوام سان مفاهمت ڪري ٿو يا نه؟ جيڪي پنهنجو تاريخي حق گهري رهيا آهن.

آخري ڳالهه هي آهي ته گذريل ڇهن مهينن کان سنڌو درياهه جي بچاءُ واري هلچل ۾ تمام قومپرستن پنهنجي پنهنجي حصي جي جدوجهد ڪئي آهي. جدوجهد دوران اٿندڙ آواز ۾ سنڌو درياهه مٿان ٿيندڙ قبضي ۽ نڪرندڙ ڪئنالن واري مسئلي تي زرداري کي ذميوار سمجهيو پيو وڃي.

آئون ذاتي حيثيت ۾ ورن وڪڙن واري سياست کان گهڻو با خبر نه رهيو آهيان. پرامن جدوجهد جو مقصد عوام ۾ جدوجهد جي ايجنڊا بابت شعور ڏيڻ ۽ ذميوار حڪمرانن تي دٻاءُ وجهڻ هوندو آهي. ته جيئن هو ڪيل فيصلن تان هٽي وڃن. صدر زرداري محترمه شهيد بينظير ڀٽو جي ورسي ۾ شرڪت لاءِ 27 ڊسمبر تي سنڌ آيو نه صرف ورسي ۾ شرڪت ڪئي پر نواب شاهه ۽ سيوهڻ جو دورو پڻ ڪيو. درياهه بچايو جدوجهد ۾ مصروف قوم پرستن، صدر زرداري کي محفوظ رستوفراهم ڇو ڪيو؟ سنڌ آصف زرداري جو هوم گرائونڊ آهي. جيڪڏهن زرداري سامهون احتجاج ٿئي ها ته ان جو ملڪ ۽ دنيا تي وڏو اثر ٿئي ها ۽ هلندڙ تحريڪ کي هٿي به ملي ها. پي  پي قيادت به سوچڻ تي مجبور ٿئي ها. سنڌ جي قومپرستن سنڌ جي سياسي روايتن جو ڀرم رکيو يا لڪل مفاهمت جي اصول تحت ٺاهه ڪيو؟ سياست ۾ کليل ۽ لڪيل ڊپلوميسي استعمال ٿيندي آهي، ان سان گڏ سياست جي راند ۾ کليل ۽ لڪيل مفاهمت جا اصول ڪتب ايندا آهن. ياد رهي ته سنڌ ۾ محترم جي ايم سيد ۽ اڳوڻو پير پاڳارو کليل مفاهمت جا حامي رهيا آهن. ننڍن پارٽين جا وڏا اڳواڻ اهو ڇونه ٿا مڃن ته سنڌ ۾ سياست، صحافت ۽ ادب جا محاذ هڪ ئي وقت ڪمزور ٿي ويا آهن. اهڙي ريت سنڌ به باقي دنيا وانگر قيادت جي بحران کي منهن ڏئي رهي آهي.

جنوري 7, 2025