اسرائيل حماس  جنگبندي جو اڻ پورو معاھدو

يوسف سيف

اطلاع آھن تھ غزا ۾ جشن ٿي رھيو آھي پر ٿيل معاھدي باوجود صورتحال ڪافي حساس آھي.جنگ بند ٿيڻ جو ھڪ معاھدو اسرائيل ۽ حماس وچ ٿي ويو آھي.جنھن کي مبصر ڪچوڦڪو معاھدو ان ڪري قرار ڏئي رھيا آھن، جو سگھاري ڌر جي اندر جاري تڪرار سبب اھو ان معاھدي ُٽٽڻ جو خطرو بھ موجود آھي.انيتن ياھو حڪومت خطري ۾ پئجي وئي آھي.اسرائيلي وزيراعظم خميس واري ڏينھن ڪابينا کان ان معاھدي جي منظور وٺڻ ۾ ناڪام ٿي ويو آھي.جنھن ڪري صورتحال ۾ ڊارمائي تبديلي جو خطرو موجود آھي، نيتن ياھو حماس تي ناڪامي جو الزام مڙھي ڪري حماس کي وڌيڪ بليڪ ميل ڪرڻ جي ڪوشش پيو ڪري.هڪ پاسي قطر ۾ ٽياڪڙن ۽ ڌرين وچ ۾ ڳالھيون ٿي رھيون ھيون تھ ٻئي پاسي اسرائيل ساڳي زور سان غزھ ۾ جنگ جاري رکي ھئي.ٻن ڏينھن ۾ ٻن صحافين سميت 120ماڻھون شھيد ٿي ويا.قطري وزيراعظم شيخ محمد بن عبدالرحمان الثاني اربع ۽ خميس جي وچ واري رات تصديق ڪئي تھ يرغمالين جي آزادي ۽ جنگ بندي جو معاهدو ٿي ويو آهي.جنھن تي 19 جنوري کان عمل ٿيندو. ٽرمپ چيو ھو تھ 20 جنوري کان اڳ جنگبندي ٿي وڃڻ گھرجي.ھي ٺاھ آمريڪا جي ھڪ صدر ٽرمپ جي اچڻ ۽ ٻئي صدر جو بائيڊن جي وڃڻ واري وقت تي ٿي رھيو آھي.

معاھدي ۾ ڪافي اھم سول اڃا رھن ٿا جن جا ڪنھن وٽ بھ مڪمل جواب نھ آھن. ان جا تفصيل اڃان طيھ ٿي رھيا آھن. قطر، مصر ۽ آمريڪا ھن معاھدي ۾ ٽياڪڙ ۽ ضمانتي بھ آھن، معاهدي جي متن موجود اھو ٽن مرحلن تي ٻڌل آهي.جنھن ۾ پهرين مرحلي ۾ 42 ڏينهن يا 60 ڏينهن تائين جنگ بندي ٿيندي.حماس پهرين مرحلي ۾ 33 يرغمالين کي آزاد ڪندو ( ياد رھي تھ 7 آڪٽوبر 2023 تي حماس جي ڪيل حملي دوران 251 اسرائيلي شھرين کي اغوا ڪيو ويو ھو جن مان اھي 33 آزاد ڪيا ويندا) جن ۾ ٻار،عورتون، سپاهي عورتون ۽50 سالن کان وڏي عمر وارا مرد شامل آھن.ان جو ٻيو پاسو ھي آھي ھر ھفتي ٽن يرغمالين کي آزاد ڪيو ويندو،جنھن جي بدلي ۾ اسرائيل هر يهودي يرغمال لاءِ 30 فلسطيني قيدي ۽ هر عورت اسرائيلي سپاهي جي بدلي ۾ 50 فلسطيني قيدي آزاد ڪندو.اسرائيلي فوج پاڻ کي غزا جي سرحد اندر 700 ميٽر تائين محدود ڪندي.مجموعي طور اسرائيل اٽڪل ٻھ ھزار فلسطيني قيدي آزاد ڪندو، جن ۾ 250 ڄڻا جنم ٽيپ جي سزا وارا به شامل آهن.اسرائيل زخمين کي علاج لاءِ غزه کان ٻاهر سفر ڪرڻ جي اجازت ڏيندو. هن مرحلي جي شروع ٿيڻ جي 7 ڏينهن بعد مصر سان رفح ڪراسنگ کوليندو. معاهدي سان انساني امداد جون 600 ٽرڪون ر روز غزا ۾ داخل ٿيڻ جي اجازت ھوندي. جن مان 50 ٽرڪن ۾ تيل ھوندو ۽ انھن مان300 ٽرڪون اتر واري پاسي لاءِ مخصوص آھن. پهرين سمورا جيئرا يرغمالين آزاد ڪيا ويندا ان بعد مئل يرغمالين جا مڙھ بھ اسرائيل حوالي ڪيا ويندا.

ٻڌايو ٿو وڃي تھ آمريڪي چونڊيل صدر ڊونلڊ ٽرمپ جي ايلچي پڻ ڳالهين ۾ حصو ورتو.  اسرائيل ، مصر جي ڳجھين ايجنسين جا عملدار بھ شريڪ ٿيا. ڪيترا يرغمال زنده آهن، حماس طرفان ڪا به سرڪاري تصديق نه ڪئي وئي آهي. ڇاڪاڻ جو اسرائيلي ڪارروائي کي نظر ۾ رکندي حماس يرغمالين کي مختلف ڳجھن ھنڌن تي منتقل ڪيو ھو.جنھن بعد انھن جي زندھ ھجڻ  بابت مڪمل فھرست بھ نھ جڙي سگھي آھي.

پھريون مرحلو 16 ڏينھن جو ھوندو.جنھن بعد ھڪ ٻئي جي لاءِ ڪيل ۽ وڌل شرطن جي مڪمل ٿيڻ بعد معاھدي جي ٻئي ۽ ٽئين مرحلي تي اسرائيل ۽ حماس ڳالهيون شروع ڪندا.جنھن جو مقصد  سمورن  فلسطيني قيدين جي آزادي جي بدلي ۾ باقي سڀني زنده يرغمالين جي واپسي بھ شامل هوندي.

اسرائيل اتر غزه ۾ بي گھر ٿيل ڏکڻ  پاسي جي شھرين کي واپس اچڻ جي اجازت ڏيندو،پر انھن مان ڪنھن وٽ بھ  ھٿيار نھ ھجڻ  گھرجن.پيادل سفر ڪندڙ ماڻهن کي سامونڊي ڪناري واري روڊ ذريعي غزا ۾ پنهنجن گهرن ڏانهن اچڻو پوندو. گاڏين ذريعي سفر ڪندڙ ماڻهن کي صلاح الدين روڊ ذريعي غزه جي مرڪزي حصي ۾ داخل ٿيڻ جي اجازت هوندي.

غزا ۽ مصر جي وچ ۾ رفح ڪراسنگ وارو رستو بيمار يا زخمي ماڻهن جي اجازت لاءِ کوليو ويندو.

جنگ بندي  تي عمل شروع ٿيڻ جي ڪجهه ڏينهن بعد، اسرائيلي فوجون غزه جي پٽي مان مرحليوار واپس وينديون اسرائيل ڪجهه فوج کي مصر سان گڏ غزا جي ڏاکڻي سرحد تي فلاڊيلفيا ڪوريڊور ۾ مقرر  رکندو.

چيو ٿو وڃي تھ معاھدي موجب 7 آڪٽوبر 2023 تي اسرائيل تي حملو ڪندڙ حماس جي ويڙهاڪن مان ڪنھن کي آزاد نه ڪيو ويندو.اسرائيل چيو آهي ته هو سڀني يرغمالين کي آزاد ڪرڻ کان پوءِ ئي پنهنجيون فوجون مڪمل واپس گهرائيندو. غزا جي اتر ۽ اوڀر ۾ اسرائيل 8 سئو ميٽر ويڪري علائقي کي بفر زون برقرار رکندو جيڪو اسرائيل جي سرحد سان لڳندڙ آهي.جنھن جو مقصد غزه تي سيڪيورٽي ڪنٽرول برقرار رکڻ آھي.

معاھدي جي ٽين مرحلي ۾ غزا جي تعمير نو سان لاڳاپيل  معاملن کي اڪلايو ويندو. جنگ سبب غزه جو تمام وڏو حصو رڳو  تباھي ٿيل عمارتن  جي باقيات جو ڍڳ  ٿي ويو آهي.جنھن جي نئين سر تعمير ۾ ڪيترائي سال لڳي سگهن ٿا.

اسرائيل ۽ حماس جي وچ ۾ جنگ بندي جي ٻئي ۽ ٽئين مرحلي تي ڪو به معاهدو نه ٿيو آهي. انهن بابت ڳالهيون شروعاتي جنگ بندي جي 16 هين ڏينهن پوري ٿيڻ بعد شروع ٿينديون.

ھڪ  اهم سوال اٿاريو پيو وڃي تھ غزه جي انتظام ڪنھن جي ھٿ ۾ ھوندو ؟

اسرائيل غزا حماس جي حوالي ڪرڻ جي حق ۾ ناهي ۽ ان پنهنجي انتظامي معاملن کي فلسطيني اٿارٽي جي حوالي ڪرڻ کان به انڪار ڪري ڇڏيو آهي، جيڪا اولهه ڪناري ۾ اسرائيل جي قبضي هيٺ ڪيترن ئي علائقن جو انتظام سنڀالي ويٺي آھي.

اصل ۾اسرائيل جاري تڪرار ختم ٿيڻ کان پوءِ به غزه جو سيڪيورٽي ڪنٽرول پاڻ وٽ  رکڻ چاهي ٿو.جڏهن ته اسرائيل آمريڪا ۽ گڏيل عرب امارات سان گڏ غزه ۾ هڪ عبوري انتظاميه جوڙڻ جي رٿا تي ڪم ڪري رهيو آهي، شايد اھو عبوري انتظام ھجي.

معاھدو اڃان عمل ۾ نھ آيو آھي پر حماس کي خدشو محسوس ٿي رھيو آھي تھ جنگ بندي جي پهرين مرحلي مڪمل ٿيڻ کان پوءِ اسرائيل مستقل معاهدي تي صحيح ڪرڻ کان انڪار ڪري سگهي ٿو.

چيو ٿو وڃي تھ اھو ڏڦيڙ اصل ۾ اسرائيل جي اندر جاري سياسي ڇڪتاڻ جي ڪري ٿي سگھي ٿو.اسرائيلي وزيراعظم حماس سان امن عمل تي راضي ٿي وڃي پر هو شايد پنهنجي ڪابينا کي ائين ڪرڻ لاءِ قائل نه ڪري سگهندو. اسرائيل جو ناڻي وارو وزير بتسليل سموترش ۽ قومي سلامتي جو وزير ايتمار بن غفير اهڙي ڪنهن به معاهدي جا مخالف آهن. حماس کي اھو بھ خطرو آھي  ته اسرائيلي حڪومت امن منصوبي جي پهرين مرحلي دوران يرغمالين جي واپسي کان پوءِ غزا تي وري  حملا  شروع ڪري سگهي ٿي.

غزا ۾ جنگ 7 آڪٽوبر 2023 تي ڏکڻ اسرائيل تي حماس جي حملي کان پوءِ شروع ٿي. اسرائيل سمورن يرغمالين جي واپس چاهي ٿو، پر اهو واضح ناهي ته ڪهڙا يرغمال زنده آهن يا ڪھڙا مري ويا آھن  ۽ حماس وٽ بھ ان جو مڪمل تفصيل ھن وقت نھ آھي.اسرائيل غزه جي سرحدن تي تجويز ڪيل بفر زون مان پنهنجي فوج ڪڏهن واپس ڪندو  يا انهن کي مستقل طور تي اتي رکندو. ھو بھ چٽو نھ آھي.اھي اھڙا نڪتا آھن جيڪي اڃان تائين حل طلب آھن.

غزا ۾هن وقت تائين 46 ھزار کان وڌيڪ  ماڻهو اسرائيل فوج ھٿان ماريا آھن.ھڪ لک 9 ھزار 700 زخمي، معذور ٿي چڪا آھن.

جنوري 17, 2025